I. Lý do chọn
đề tài:
1. Chương trình Ngữ Văn lớp 10 đến nay đã trải
qua 5 năm thực hiện đổi mới sách giáo khoa của Bộ Giáo dục Đào tạo. Bên cạnh
việc lựa chọn các tác phẩm văn học mang tính hình tượng, sử dụng hư cấu với một
số thể loại chính như: thơ, truyện, tiểu thuyết (gọi chung là văn bản nghệ
thuật) là việc sử dụng tác phẩm văn học không hư cấu được viết bằng nhiều thể
loại khác nhau theo mỗi giai đoạn như: nghị luận, sử kí, văn tế, phú, dân ca
lịch sử,…Nếu như chương trình sách giáo khoa trước đây ít chú ý thể loại văn
nghị luận (giảng văn nghị luận) thì chương trình mới xuất hiện khá nhiều loại
này. Như vậy, vấn đề thể loại văn học được mở rộng phạm vi, giáo viên và học
sinh có điều kiện bao quát về hệ thống thể loại văn học trong nhà trường. Đáng
lưu ý nhất là thể loại văn nghị luận, việc giảng dạy và tiếp nhận các tác phẩm
thể loại này chưa được chú ý đúng mức.
2. Việc dạy và học văn bản nghị luận gặp nhiều
khó khăn bởi các lí do sau:
-
Mục
đích của văn bản nghị luận: phát ngôn cho một tư tưởng, một quan điểm, một chủ
trương, một lập trường xã hội nhất định. Vì thế, nội dung thường là các vấn đề
có tính chất thời sự, chính trị, văn hoá, quốc gia, dân tộc, lịch sử,… tương
đối rộng với tầm hiểu biết phổ biến của học sinh.
-
Hình
thức: thường sử dụng hệ thống lập luận chặt chẽ, nhiều lí lẽ, đa dạng về phương
thức biểu hiện và các phương tiện nghệ thuật.
-
Đặc
điểm: khô khan, ít phù hợp với tâm lí và nhận thức của học sinh; ít tính văn
chương, khó đi vào cảm xúc của người đọc; ý tưởng thâm thuý khó nắm bắt,…
-
Nguồn
tư liệu bổ trợ khan hiếm.
3. Xu thế hội nhập quốc tế hiện nay đang đặt mỗi
cá nhân trước nhiều thách thức mới, nhất là các vấn đề chính trị xã hội. Việc
tiếp nhận các văn bản nghị luận trong nhà trường góp phần không nhỏ trong việc
hình thành hệ thống quan điểm, tư tưởng cho thế hệ trẻ trong việc xử lí các vấn
đề đặt ra của cuộc sống một cách đúng đắn, vừa phù hợp với tinh thần thời đại
mới, vừa đảm bảo tinh thần quốc gia, dân tộc.
Trong khi đó, những văn bản nghị luận lại được giảng dạy và tiếp nhận với
tư cách là tác phẩm văn học, vì thế, cái khó của người dạy là vừa đảm bảo tính
khách quan của tác phẩm, vừa truyền lại những rung cảm của văn bản với tư cách
là một sáng tạo nghệ thuật thật sự. Chính vì tầm quan trọng của thể loại, sự
khó khăn của giáo viên khi giảng dạy, tôi xin được đề xuất một vài kinh nghiệm
có tính chất cá nhân góp phần đổi mới hướng nghiên cứu và giảng dạy môn Văn trong
nhà trường qua đề tài: “Kinh nghiệm giảng dạy những văn bản nghị
luận trong chương trình Ngữ Văn lớp10”.
II. Thực trạng
1. Hệ thống văn bản nghị luận trong chương
trình Ngữ Văn 10: chiếm
khối lượng khá nhiều (có bảng thống kê cụ thể trong SKKN)
Đối với việc dạy học Văn ở các cấp học nói chung và ở trường học phổ
thông nói riêng, việc làm sao để đảm bảo được nội dung kiến thức bài học mà
đồng thời học sinh lại phải chủ động chiếm lĩnh kiến thức bài học theo yêu cầu
đổi mới về phương pháp hiện nay quả thật là điều không dễ thực hiện. Văn học là
khoa học nhưng cũng là nghệ thuật, vì vậy việc dạy văn đòi hỏi người giáo viên
phải vận dụng nhiều kĩ năng, trong đó không chỉ là kiến thức mà đòi hỏi cả sự
sáng tạo, linh hoạt của người giáo viên ở mỗi bài dạy cụ thể. Sự chuẩn bị kĩ
càng cho việc lên lớp của người giáo viên từ khâu chuẩn bị - tức là phần thiết
kế bài dạy - là một trong những yếu tố góp phần không nhỏ vào hiệu quả của tiết
học, đặc biệt là với những tiết học đọc văn, trong đó có những văn bản nghị
luận.
2. Kết quả khảo sát và những nhược điểm còn tồn tại trong dạy và học:
2. Kết quả khảo sát và những nhược điểm còn tồn tại trong dạy và học:
Trước thực tế đó, tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu về phía học sinh.
Cụ thể, tôi đã phát câu hỏi cho 407 học sinh lớp 10 của trường để các em phát
biểu những cảm nhận và nêu ý kiến, nguyện vọng của mình khi tiếp cận các văn
bản nghị luận. Nội dung câu hỏi là: Em có cảm nhận như thế nào khi học những văn
bản nghị luận?
Kết quả :
+ 78,62% học sinh trả lời: Văn bản nghị luận có ý
nghĩa, thực tế nhưng đa phần dài, khô khan, khó nhớ nên không thích học bằng
các văn bản thuộc thể loại khác.
+ 14,99% học sinh trả lời: có thích học nhưng
chưa thật sự hiểu.
+ 6,39% học sinh trả lời: không hiểu gì, không
thích học.
Kết quả trên cho thấy, phần đa học
sinh không thích học văn bản thuộc thể loại nghị luận. Tuy nhiên, có đến 78,62%
học sinh nhận ra ý nghĩa của văn bản nghị luận,
nghĩa là nguyên nhân các em không thích học các văn bản này là do chưa
thực sự hứng thú với giờ học mà thôi.
Từ thực trạng trên, cộng với kinh nghiệm giảng dạy cá nhân, tôi nhận
thấy trong dạy và học văn bản nghị luận trong chương trình Ngữ Văn lớp 10 còn
tồn tại những nhược điểm sau:
-
Phía người dạy:
+
Tâm
lí: ít hứng thú, chưa coi trọng, giờ dạy ít hào hứng.
+
Cách
truyền đạt: chú ý tính nội dung văn bản nhiều hơn tính nghệ thuật, vì thế, giờ
dạy thiên về lí trí hơn việc biểu đạt những xúc cảm thẩm mĩ.
+
Kết
quả: nghiêng về những thông tin, dư âm của những rung cảm thẩm mĩ hạn chế.
-
Phía người học:
+
Tâm
lí tiếp nhận: nghiêng về tìm hiểu những thông tin hơn là việc biểu lộ cảm xúc.
+
Cách
tiếp nhận: nghiêng về mặt xã hội, chính trị.
+
Kết
quả: giờ học tác phẩm thành giờ tìm hiểu lịch sử.
Với khối lượng văn bản khá
nhiều và thực tế dạy - học nêu trên, tôi đề xuất một số giải pháp bước đầu mà
bản thân thấy có hiệu quả trong quá trình giảng dạy.
II. Nội dung đề tài:
1. Cơ sở lý luận:
Văn nghị luận là một thể văn ra đời từ rất lâu. Ở
Trung Hoa, văn nghị luận có từ thời Khổng Tử (551- 479TCN). Ở Việt Nam
Có thể nói trong suốt trường kì lịch sử dân tộc, văn
nghị luận là một thể văn phản ánh rõ nhất đời sống tinh thần, tư tưởng, ý chí
và khát vọng của cả một dân tộc. Do đó, văn nghị luận ngày càng phát triển mạnh
mẽ, càng trở nên đa dạng và phong phú hơn.
Nội dung và cấu trúc của một văn bản nghị luận được
hình thành từ các yếu tố cơ bản là: Vấn
đề cần nghị luận (còn gọi là luận đề), luận
điểm, luận cứ và lập luận (còn
gọi là luận chứng). Như vậy, do văn nghị luận trình bày tư tưởng và thuyết phục
người đọc chủ yếu bằng lí lẽ và lập luận nên hệ thống các luận điểm hết sức
chặt chẽ và luận cứ cũng phải xác đáng. Cho nên khi dạy loại văn bản này, người
dạy nhất thiết bao giờ cũng phải khai thác hệ thống luận điểm, luận cứ và cách
lập luận của văn bản. Tuy nhiên nếu chỉ đơn thuần khai thác các hệ thống luận
điểm như lâu nay chúng ta vẫn làm thì bài học trở nên khô khan, khó gợi được
hứng thú tích cực cho học sinh. Vì vậy trong khuôn khổ của một sáng kiến kinh
nghiệm nhỏ, tôi xin được đề xuất một số giải pháp mang tính bổ trợ để
những giờ đọc – hiểu văn bản nghị luận thêm sinh động.
2. Giải pháp thức hiện:
2.1. Xuất phát từ đặc trưng phong
cách thể loại mà
triển khai văn bản trên các phương diện: đề tài, chủ đề (mục đích), hình thức,
nội dung, ý nghĩa,… Thể loại nghị luận (tức văn chính luận) có các đặc điểm cơ
bản sau đây:
2.1.1. Khái
niệm:
Phong cách (PC)
ngôn ngữ chính luận là PC được dùng trong lĩnh vực chính trị xã hội. Người giao
tiếp ở PC này thường bày tỏ chính kiến, bộc lộ công khai quan điểm chính trị,
tư tưởng của mình đối với những vấn đề thời sự nóng bỏng của xã hội. Ðây là
khái niệm ít nhiều mang tính truyền thống và việc phân giới giữa phong cách này
với PC ngôn ngữ khoa học, PC ngôn ngữ báo chí vẫn còn một số quan niệm chưa
thống nhất.
Để có đầy đủ SKKN ngữ văn 10 vui lòng liên hệ 0962261017 (gặp Hoàng)