Ngày 05 -6-1911 là một mốc đặc biệt quan trọng, không chỉ trong
cuộc đời một con người, mà còn đối với lịch sử của cả một dân tộc, đó là sự
kiện người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành rời Tổ quốc hướng tới phương
Tây, trước hết là nước Pháp tìm đường cứu nước.
Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX - thời kỳ của
những biến động lịch sử sâu sắc
Dưới ách thống trị của thực dân Pháp, nền độc lập của dân tộc ta
bị xâm phạm, quyền lợi sống còn của đại bộ phận nhân dân ta bị chà đạp. Chính
vì thế mà hai mâu thuẫn cơ bản nhất: mâu thuẫn giữa một bên là toàn thể dân tộc
Việt Nam với bên kia là thực dân Pháp xâm lược và mâu thuẫn giữa nhân dân lao
động, chủ yếu là nông dân với giai cấp phong kiến địa chủ ngày càng trở nên gay
gắt.
Trong bối cảnh đó, nảy sinh một yêu cầu cấp bách: để giải quyết
hai mâu thuẫn trên, cách mạng Việt Nam phải đi theo con đường nào? Phải chọn
con đường nào để cứu nước, giành lại độc lập tự do đích thực. Yêu cầu khách
quan đòi hỏi phải giải quyết là như vậy, nhưng lịch sử phong trào chống Pháp từ
những năm đầu thế kỷ XX trở về trước chưa có lời giải thỏa đáng. Các phong trào
yêu nước dấy lên mạnh mẽ khắp nơi: từ phong trào Cần Vương, Văn Thân đến cuộc khởi
nghĩa của nghĩa quân Yên Thế, từ phong trào Đông Du, Đông Kinh Nghĩa Thục, Duy
Tân đến phong trào chống thuế ở Trung Kỳ và rất nhiều các cuộc đấu tranh quần
chúng dấy lên hết đợt này đến đợt khác nhưng tất cả đều thất bại.
Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự thất bại của các
phong trào đó là do những nhà yêu nước cách mạng - những người đứng đầu đã
không nhận thức được đúng và đầy đủ những yêu cầu cấp bách của lịch sử nước ta
vào đầu thế kỷ XX, không phân tích một cách toàn diện những biến động của xã
hội Việt Nam cũng như thế giới vào thời điểm bản lề của lịch sử: giai cấp phong
kiến với hệ tư tưởng phong kiến đã hết vai trò và đã quá lỗi thời, còn giai cấp
tư sản với hệ tư tưởng tư sản cũng đang tỏ ra sự yếu ớt, bất lực, không đủ năng
lực để tập hợp toàn thể dân tộc trong cuộc đấu tranh chống ách áp bức nô dịch
của chủ nghĩa thực dân, không biết gắn phong trào yêu nước của dân tộc mình với
cuộc đấu tranh của các dân tộc khác có cùng chung cảnh ngộ bị áp bức, bóc lột
và nô dịch.
Nhận thức và quyết định hướng đi đúng đắn
Vượt qua những hạn chế trên của các bậc tiền bối, với tấm lòng
yêu nước, thương dân sâu sắc và sự trăn trở về vận mệnh dân tộc, Nguyễn Tất
Thành đã sớm nhận thấy con đường do những người đi trước mở ra sẽ không giải
phóng được dân tộc.
Theo Người, con đường của Hoàng Hoa Thám, vì tư tưởng phong kiến
lỗi thời của nó, không thể dẫn tới thắng lợi. Con đường cầu viện Nhật Bản của
Phan Bội Châu thì chẳng khác gì việc “đuổi hổ cửa trước, rước beo cửa sau”. Còn
con đường của Phan Chu Trinh chẳng qua chỉ là sự “xin giặc rủ lòng thương”.
Bởi vậy, mặc dù rất kính mến, trân trọng thế hệ cha anh, nhưng
Nguyễn Tất Thành đã không thể đi theo con đường của họ. Người muốn đi tìm một
con đường cứu nước mới. Đó chính là bước ngoặt, một sự lựa chọn lịch sử có ý
nghĩa rất quan trọng, mở đầu cho quá trình tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất
Thành.
Sau khi không chấp nhận con đường cứu nước cũ, vấn đề rất
quyết định đối với Nguyễn Tất Thành lúc đó là chọn hướng đi nào?
Người không đi Trung Quốc, đi Nhật, mà ý tưởng của Người là
hướng về Tây Âu, trước hết là nước Pháp. Tại sao lại như vậy? Năm 1923, tại
Mát-xcơ-va, khi trả lời phỏng vấn của phóng viên Tạp chí “Ngọn lửa nhỏ”, Người
đã giải thích quyết định về sự lựa chọn của mình như sau: “Vào trạc tuổi 13, lần
đầu tiên tôi được nghe những từ ngữ tiếng Pháp: tự do, bình đẳng, bác ái - đối
với chúng tôi lúc ấy, mọi người da trắng được coi là người Pháp - thế là tôi
muốn làm quen với văn minh Pháp, tìm xem những gì ẩn giấu đằng sau những từ
ấy”.
Rõ ràng, ý nghĩ tìm hiểu về nước Pháp đã xuất hiện rất sớm ở
Nguyễn Tất Thành. Cái lý do hấp dẫn để Người muốn tìm hiểu về nước Pháp đó là
những truyền thống tự do, bình đẳng, bác ái và nền văn minh của chính quốc,
đồng thời đó cũng là nơi đẻ ra mọi chế độ thực dân thối nát và cực kỳ tàn bạo
như chính Người đã thấy trên đất nước mình. Nguyễn Tất Thành muốn hiểu cho được
cái nghịch đề văn minh - dã man mà chính nước Pháp vĩ đại đã sản sinh ra nó.
Như vậy, theo Nguyễn Tất Thành: muốn tìm được con đường cứu nước thì trước hết
phải hiểu thật đúng, thật đầy đủ về những kẻ đang cướp nước mình. Muốn đánh đổ
được chủ nghĩa thực dân để giải phóng cho đồng bào thì trước hết phải hiểu cho
được cái gốc rễ, cái bản chất của chủ nghĩa thực dân. Sự khác biệt của Nguyễn
Tất Thành so với tất cả những người Việt Nam đi sang nước Pháp lúc bấy giờ
chính là ở chỗ đó.
Từ chỗ xác định rõ động cơ, mục đích, hướng đi như vậy, Nguyễn
Tất Thành đã chọn một cách đi riêng cho mình.
Trong vòng mười năm, từ năm 1911 đến năm 1920, Người đã tận dụng
mọi cơ hội để được đến nhiều nơi trên thế giới. Bàn chân của Người đã từng in
dấu trên nhiều nước thuộc các đại lục Âu, Á, Phi, Mỹ. Đặc biệt Người đã dừng
chân khảo sát khá lâu ở ba nước đế quốc lớn nhất thời đó là Mỹ, Anh và Pháp.
Với những chuyến đi, những cuộc khảo nghiệm đó, Người đã bổ sung
được cho mình những kiến thức vô cùng phong phú với một tầm nhìn hết sức rộng
lớn và bao quát. Người đã nhìn thấy giai cấp tư sản ở thế kỷ này không còn là
giai cấp tiến bộ của thời đại nữa và con đường cách mạng tư sản không phải là
con đường chúng ta nên đi. Còn về các dân tộc thuộc địa và về chủ nghĩa thực
dân, Người rút ra kết luận gần như một chân lý bất hủ: ở đâu bọn đế quốc, thực
dân cũng tàn bạo, độc ác; ở đâu những người lao động cũng bị bóc lột, áp bức
nặng nề và “dù màu da có khác nhau, trên đời này chỉ có hai giống người: giống
người bóc lột và giống người bị bóc lột. Mà cũng chỉ có một mối tình hữu ái là
thật mà thôi: tình hữu ái vô sản”(1).
Trên cở sở những nhận thức căn bản đó, điều mong muốn tìm cho
được con đường cứu nước đúng đắn càng thôi thúc, giục giã Nguyễn Tất Thành.
Người móc nối liên hệ, trao đổi thư từ với cụ Phan Chu Trinh và
một số người Việt Nam yêu nước khác đang sống ở Pháp. Người đã tham gia vào các
hoạt động chính trị, văn hóa, xã hội, khoa học, nghệ thuật rất đa dạng. Tham
gia vào nhiều tổ chức khác nhau như: Hội những người An Nam yêu nước ở Pháp, tổ
chức lao động hải ngoại - một tổ chức bí mật của những người lao động từ các
thuộc địa khác nhau đang sống ở nước Anh. Đặc biệt, khoảng đầu năm 1919, Người
gia nhập tổ chức tiến bộ nhất ở Pháp lúc bấy giờ là Đảng Xã hội Pháp - một
chính đảng nhân danh đại biểu cho giai cấp công nhân mà lúc đó phần nào quan
tâm đến quyền lợi của những người lao động, phần nào đồng tình với cuộc đấu
tranh của các dân tộc bị áp bức.
Từ đây, Nguyễn Tất Thành đã thực sự bước vào cuộc chiến đấu với
tư cách một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp. Người không còn dừng lại ở
việc quan sát hay suy ngẫm riêng mình, mà đã thực sự đi vào hoạt động, vào tổ
chức, hòa mình vào phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và quần chúng
lao động ngày càng rộng lớn hơn.
Bằng những hoạt động sôi nổi như vậy, Nguyễn Tất Thành đã nhanh
chóng nắm bắt được thời cuộc, trên cơ sở đó có sự lựa chọn và định hướng đúng
đắn cho bản thân và cho dân tộc.
Bước ngoặt của sự lựa chọn đó trước hết là ảnh hưởng vang dội
của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917. Tuy lúc đầu chưa hiểu
biết đầy đủ, sâu sắc về sự kiện vĩ đại này, song vốn có sự nhạy cảm về chính
trị, lại có thực tiễn cuộc sống của nhân dân bị áp bức và việc ấp ủ, nung nấu
nhiều ý tưởng, mong ước giải phóng dân tộc, Người đã nhận thấy đây là biến cố
lớn “có một sức lôi cuốn kỳ diệu”, và ảnh hưởng của nó được Người ví “tựa như
Người đi đường đang khát mà có nước uống, đang đói có cơm ăn”.
Nếu trước năm 1911, Nguyễn Tất Thành mới nhận thức được sự bế
tắc của con đường cứu nước cũ, tình trạng đất nước như “trong đêm tối không có
đường ra”, thì giờ đây, Nguyễn Tất Thành đã thấy bùng lên một hy vọng về công
cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc theo con đường mới, nhất định sẽ đưa lại
thắng lợi. Dần dần về sau trong hoạt động thực tiễn và nhận thức lý luận, Người
hiểu rõ hơn về Cách mạng Tháng Mười, về Chủ nghĩa Lê-nin, về con đường Cách mạng
Tháng Mười đã vạch ra cho các dân tộc bị áp bức đấu tranh để tự giải phóng.
Sự kiện thứ hai dẫn đến bước ngoặt của
sự lựa chọn của Người đó là khi Người đọc “Sơ
thảo lần thứ nhất những Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa” của V. I. Lê-nin vào năm 1920 đăng
trên báo “Nhân đạo” của Đảng Xã hội Pháp. Bản Luận cương đã thu hút sự chú ý
đặc biệt của Người và qua lăng kính của chủ nghĩa yêu nước chân chính, Người đã
tìm thấy ở đó con đường đúng đắn để giải phóng đất nước khỏi ách thực dân.
Sau này, khi nhắc đến sự kiện này, Người đã viết: “Luận cương
của Lê-nin làm cho tôi rất cảm động, phấn khởi, sáng tỏ, tin tưởng biết bao!
Tôi vui mừng đến phát khóc lên. Ngồi một mình trong buồng mà tôi nói to lên như
đang nói trước quần chúng đông đảo: “Hỡi đồng bào bị đọa đầy đau khổ! Đây là
cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải phóng chúng ta!”.
Từ đó tôi hoàn toàn tin theo Lê-nin, tin theo Quốc tế III”(2).
Như vậy là cùng với ảnh hưởng của Cách mạng Tháng Mười, sự tiếp
nhận tư tưởng của V.I. Lê-nin đã dẫn đến sự chuyển biến về chất trong nhận thức
cũng như trong hành động của Nguyễn Ái Quốc, quyết định việc Người đứng về phía
V.I. Lê-nin và Quốc tế Cộng sản.
Sự kiện thứ ba, thể hiện sự khẳng định
về sự lựa chọn của Nguyễn Ái Quốc đó là quyết định bỏ phiếu tán thành Quốc tế
III và tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp tại Đại hội lần thứ 18 của Đảng Xã
hội Pháp (tháng 12-1920). Việc bỏ phiếu tán thành Quốc tế Cộng sản, tham gia
sáng lập Đảng Cộng sản Pháp và trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Pháp đã đánh
dấu một bước ngoặt quyết định trong cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Ái Quốc và
cũng là sự khởi đầu một bước ngoặt căn bản trong lịch sử và sự nghiệp cách mạng
của dân tộc Việt Nam. Từ đây, lịch sử cách mạng Việt Nam đã chấm dứt sự khủng
hoảng về đường lối, đưa sự nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân ta vào quỹ
đạo cách mạng vô sản trên thế giới trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung là
chủ nghĩa thực dân, đế quốc, và đi tới thắng lợi cuối cùng là độc lập dân tộc,
chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Trong thắng lợi chung đó, lịch sử dân
tộc ta mãi mãi ghi nhận công lao và vai trò to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh,
với sự lựa chọn con đường cứu nước đúng đắn - sự lựa chọn lịch sử, đáp ứng
những yêu cầu, đòi hỏi đặt ra của cách mạng Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX./.
_________________
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 1, tr. 266
(2) Hồ Chí Minh: Sđd, t. 10, tr. 127
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 1, tr. 266
(2) Hồ Chí Minh: Sđd, t. 10, tr. 127
Nguyễn Quốc Bảo